De voedselcrisis in Zuid-Nederland 1944

Op 21 november 1944 verzamelden ruim honderd mannen, vrouwen en kinderen zich voor een demonstratie op het Frederik van Eedenplein te Eindhoven. Hun doel: hogere rantsoenen. Net zoals de meeste steden in Zuid-Nederland had Eindhoven sinds de bevrijding op 18 september te kampen met ernstige voedseltekorten. Die middag legden ook alle werknemers van Philips het werk neer. Burgemeester Verdijk en de militaire commissaris voor Eindhoven, majoor Verhoeff, nodigden een delegatie uit voor een spoedbespreking op het hoofdkantoor van Philips. Drie uur later konden de afgevaardigden terugkeren met het goede nieuws dat extra bonnen voor vet, suiker, melk, vlees en chocolade zouden worden verstrekt. Later bleek dat deze extra voedselverstrekkingen al voor de demonstratie in kannen en kruiken waren geweest. Om de massa een uitlaatklep te geven hadden de plaatselijke autoriteiten en de directie van Philips de demonstratie ongemoeid door laten gaan.

800 kcal per dag
De voedselcrisis die zich in de herfst van 1944 in Zuid-Nederland voltrok, is door de Hongerwinter in West-Nederland onderbelicht gebleven. Toch kwamen juist de zuidelijke provincies als eerste met grootschalige voedselschaarste in aanraking. Voor de bevrijding telden het officiële dagelijkse rantsoen 1630 kcal, halverwege november 1944 was dit nog maar 800 kcal. Er was bovendien een groot gebrek aan kleding, schoeisel, zeep en brandstof. Veel bedrijven lagen stil. De jeugd hing rond op straat en bedelde bij de geallieerde legerplaatsen tot grote ergernis van de ouderen om kauwgom, chocola of sigaretten. Vlees was enkel nog te krijgen bij slachthuizen, waar honderden mensen in de rij stonden voor een stuk van tijdens de strijd omgekomen paarden en koeien. Tijdens het dieptepunt waren eind november de meeste winkels leeg. Voedselbonnen waren niet inwisselbaar.

 

 

Tegen de hongersnood aan
De kortstondige voedselcrisis was een onbedoeld gevolg van de bevrijding van Zuid-Nederland. De militaire gevechten, bombardementen en inundaties hadden de infrastructuur grotendeels platgelegd en voedseltransporten vrijwel onmogelijk gemaakt. Bovendien waren veel huizen verwoest en moesten burgers die nog wel een dak boven het hoofd hadden, evacués en soldaten in huis nemen. Laatstgenoemden waren vaak welkome gasten, juist vanwege de schaarste: zíj kregen tenminste hun rantsoenen. Zo schreef een gepensioneerde hoofdwerktuigkundige van de Nederlandse Spoorwegen in november 1944: ‘Wij zijn tegen de hongersnood aan. Een geluk voor vele gezinnen zijn nu de ingekwartierden en soldaten, die gezien hoe wij ervoor staan, wel eens wat voor ons afstaan.’

Hongertochten in Noord-Brabant
Desondanks doen de taferelen uit de crisismaanden in Zuid-Nederland denken aan het bekende beeld van de Hongerwinter. Zo ontving het Militair Gezag een brandbrief over hongertochten in Noord-Brabant: ‘Als men zich bevindt op de landwegen, dan ziet men colonnes van huisvaders en huismoeders alsmede kinderen, die trachten hun aardappelenprobleem individueel op te lossen.’ Zwarte handel vierde hoogtij. Naast voedingsmiddelen ging het hierbij hoofdzakelijk om sigaretten en drank, die de geallieerden in grote hoeveelheden hadden meegebracht. Bovendien zorgde ook hier het gebrek aan brandstof voor grootschalige illegale houtkap. De Eindhovense Vensedijk, vroeger een prachtige laan met zware bomen, was tegen februari 1945 geheel kaal en de bossen daarnaast waren half verdwenen.
Tijdens de bezetting was voedsel, hoewel mager en sober, nooit een bepalend probleem geweest. Hoe kon het zover komen, juist na de bevrijding? En hoe reageerde het Zuiden op de Noord-Nederlandse Hongerwinter? Lees het in het november-december-nummer van Geschiedenis Magazine, nu in de winkel!