1968 in foto’s: Sovjettanks in Praag

De Praagse Lente begon eigenlijk al in de winter, toen Alexander Dubček op 5 januari 1968 unaniem werd gekozen tot leider van de communistische partij van Tsjechoslowakije. Dubček stond een veel liberaler communisme voor dan de Sovjet-Unie en haar andere satellietstaten voor ogen hadden. Door verregaande democratisering en afschaffing van de censuur wilde hij het socialisme een menselijker gezicht geven. 

 

 

Vrijheid en protest

Dubčeks hervormingen werden breed gesteund door de Tsjechoslowaakse bevolking, die gebruik maakte van haar nieuwe vrijheid van meningsuiting door massaal de straat op te gaan. Arbeiders protesteerden voor een verbetering van een leefomstandigheden, studenten wilden kunnen deelnemen aan de westerse jeugdcultuur.

Wantrouwen vanuit het Warschaupact

De Sovjet-Unie en de meer orthodox-communistische Warschaupactleden zagen de Praagse ontwikkelingen met lede ogen aan. Ze wilden geen communistische bondgenoot verliezen.  En wat nu als hun onderdanen het Tsjechoslowaakse voorbeeld zouden volgen en vergelijkbare eisen zouden stellen? Zou het communisme dan wel stand kunnen houden?

Het einde van de lente 

Al in mei riep Brezjnev Dubček tot verantwoording. In juli eisten de Warschaupartners herinvoering van de censuur, maar Dubček gaf geen krimp. Nadat Brezjnev zich ervan vergewist had dat het westen niet militair zou reageren, ging hij - gesteund door de bondgenoten van het Warschaupact - over tot de invasie van Tsjechoslowakije. In de vroege ochtend van 21 augustus 1968 rolden de Sovjettanks Praag binnen. 

Meteen de straat op

Het was een haast instinctieve reactie: in de eerste week van de inval maakte Josef Koudelka 5000 foto’s. Voordat de Sovjettanks Praag binnenreden had Koudelka nooit als nieuwsfotograaf gewerkt. Hij was opgeleid als vliegtuigingenieur, maar leefde van klussen voor theaters. In zijn vrije tijd fotografeerde hij Roma en Sinti. Ook de 19-jarige Milan Linhart was nog geen professionele fotograaf ten tijde van de invasie. Maar toen hij die 21 augustus als telefoontechnicus om zes uur ’s ochtends uit zijn werk kwam, ging hij meteen met zijn kleine Russische camera de straat op. Zie hier zijn foto's.

 

 

Ongerijmde beelden

De foto’s geven een close-up van de chaos, verwarring en onrust die het militaire ingrijpen teweegbracht. Soms zijn de beelden pijnlijk onheldhaftig. Voorbijgangers lopen schijnbaar onverschillig langs een dode op straat, een soldaat richt zijn geweer recht in de camera, militairen vervelen zich, zijn vermoeid en bang. Tegelijkertijd gaat het gewone leven door: een man op een fiets wil erlangs, net geklede mensen zijn onderweg naar kantoor, lachende tieners staan vlak voor een tank te kletsen. De beelden zijn misschien ongerijmd en chaotisch, één ding is duidelijk: de officiële verklaring van de Sovjet-Unie dat de soldaten alleen ‘broederlijke hulp’ boden, is een leugen. 

Anoniem en openbaar 

Koudelka’s foto’s werden al snel Tsjechoslowakije uit gesmokkeld. Ze werden anoniem over de hele wereld gepubliceerd. De fotograaf zelf ontvluchtte het land in 1970 en woonde in Parijs en Londen. Uit angst voor vergelding hield hij twintig jaar geheim dat hij de foto’s had gemaakt. Pas na de fluwelen revolutie van 1991 keerde hij terug naar Tsjechoslowakije.

Verstopt en vergeten

De foto’s van Linhart werden pas in 2011 teruggevonden achter een boekenplank in het huis van Josef Linhart, Milans vader. Josef stopte de foto’s weg nadat de Tsjechoslowaakse geheime politie, de StB, Milan had ondervraagd over andere foto’s die hij maakte tijdens een demonstratie een jaar na de Praagse lente. De foto’s werden vergeten.

Tentoonstellingen

Ter gelegenheid van de herdenking van het gewelddadige einde van de Praagse lente worden foto’s van Milan Linhart tentoongesteld op het Wenceslausplein (Václavské náměstí) in Praag. Aan het werk van Koudelka zijn zelfs drie tentoonstellingen gewijd: één in het Museum of Decorative Arts  (Uměleckoprůmyslové museum) en twee in het Trade Fair Palace (Veletržní palác).

Foto’s van Koudelka van de invasie:

https://www.magnumphotos.com/newsroom/josef-koudelka-invasion-prague-68/

Foto’s van Linhart van de invasie: 

https://www.fotoskoda.cz/881-milan-linhart-1968-okupace-21-srpen-1969-normalizace/

Tentoonstellingen van het werk van Koudelka:

https://www.ngprague.cz/en/exposition-detail/koudelka-invasion-1968-archival-footage-by-jan-nemec/

https://www.prague.eu/en/event/18548/josef-koudelka-returning

https://www.prague.eu/en/event/19240/koudelka-de-creazione

Dit stuk is gedeeltelijk gebaseerd op artikelen die eerder verschenen in The Guardian: https://www.theguardian.com/world/2018/aug/19/prague-1968-snapshots-day-freedom-died

https://www.theguardian.com/artanddesign/2011/oct/26/josef-koudelka-prague-spring-photography