De reis van de rat naar Amerika
Enige tijd terug stond het nog volop in het nieuws: in de metropool New York City leven honderdduizenden ratten in kelders, riolen, metro’s en parken. Het stadsbestuur stelde een jaar geleden zelfs een speciale ´rattentsaar´ aan om de knaagdierplaag te bestrijden. Oorspronkelijk kwamen ratten niet voor op het Amerikaanse continent; ze werden meegebracht door de eerste Europese kolonisten. Recent archeologisch onderzoek brengt aan het licht hoe de verschillende rattensoorten in Amerika kwamen en zich daar ontwikkelden.
Voor dit nieuwe onderzoek analyseerden archeoloog Eric Guiry en zijn collega’s talloze knaagdierbotten, afkomstig uit Noord-Amerikaanse nederzettingen en scheepswrakken uit de 16de, 17de en 18de eeuw. Op basis van deze botresten konden de onderzoekers de historische ontwikkeling van twee verschillende rattenpopulaties in kaart brengen: de zwarte rat en de bruine rat. De resultaten zijn gepubliceerd in Science Advances.
De reis van de zwarte rat
Oorspronkelijk kwam de zwarte rat (Rattus Rattus) uit Azië. Via Europa belandde hij in Amerika. Het is niet zeker hoe de zwarte rat eerst zijn weg vond vanuit Azië naar Europa. Mogelijk deed deze verspreiding zich al voor in de Romeinse tijd, maar nam de populatie vanaf de zesde eeuw weer af. Tussen de elfde en dertiende eeuw maakte de zwarte rat opnieuw zijn opmars. De knaagdieren vermeerderden zich door heel Europa en waren niet meer weg te denken uit de middeleeuwse steden. Enkele eeuwen later toen de Europese kolonisten de Atlantische Oceaan overstaken naar Amerika, liftte de zwarte rat mee op de schepen. Zo verspreidde deze diersoort zich in de loop van de zestiende en zeventiende eeuw snel over de ‘Nieuwe Wereld’. Je vond ze vooral langs de Amerikaanse kusten en in stedelijke centra.
De concurrent meert aan
Nu blijkt uit onderzoek dat de zwarte rat niet was opgewassen tegen zijn rivaal, de bruine rat (Rattus Norvegicus). Deze knaagdiersoort zette twee eeuwen later voet op Amerikaanse bodem. Voorheen werd gedacht dat de bruine rat pas rond de Amerikaanse onafhankelijkheid (1776) arriveerde, maar uit onderzoek blijkt dat hij Amerika mogelijk al rond 1740 bereikte. Van oorsprong kwam deze rattensoort – net zoals de zwarte rat – uit Azië.
Ook de bruine rat was aanvankelijk als verstekeling meegevaren naar Amerika. Deze rattensoort was groter en agressiever en kreeg al snel de overhand. Uit de analyse van knaagdierenbotten blijkt dat de populatie zwarte ratten in de 18de eeuw binnen enkele decennia flink afnam, terwijl die van de bruine ratten juist groeide. Hoewel de zwarte rat tegenwoordig nog steeds in Amerika voorkomt, verbleken hun aantallen bij die van de bruine rat.
Botjes in scheepswrakken
Voor dit archeologisch onderzoek waren met name de knaagdierbotten afkomstig uit de scheepswrakken erg interessant. Onderzoekers weten namelijk (meestal) omstreeks welk jaar het schip is gezonken. Op basis daarvan kunnen zij ook de knaagdierbotten dateren. Bovendien is vaak bekend waar de schepen voor het laatst hebben aangelegd. Zo kan worden herleid in welke havens de kleine knaagdieren mogelijk aan boord zijn geklommen. Een voorbeeld: in 1760 zonk het schip Le Machault bij New Brunswick. In het wrak vonden archeologen de botjes van bruine ratten. Voordat het schip zonk, was het gestopt bij een haven in Canada. Mogelijk zijn de ratten toen aan boord gekropen. Op basis van de knaagdierbotten – onder andere in scheepswrakken – hopen onderzoekers in de toekomst de ontwikkeling van de rattenpopulaties wereldwijd nog beter in kaart te kunnen brengen.
En hoe zat het in Europa?
In het 18de-eeuwse Europa werd de zwarte rat – net zoals in Amerika - grotendeels verdrongen door de bruine concurrent. De zwarte rat heeft een erg slechte reputatie in de Europese geschiedenis. Het dier staat bekend om zijn rol in het verspreiden van ziektes, zoals de pest. In het midden van de 14de eeuw brak de eerste grote pestepidemie uit en in de eeuwen daarna zou de ziekte nog op verschillende momenten de kop opsteken. Lang werd gedacht dat de zwarte rat de grootste pestverspreider was. Hij droeg de bacterie mee die deze ziekte veroorzaakte, de Yersinia Pestis. De rat werd gebeten door een vlo of luis, die vervolgens de bacterie overdroeg naar de mens. Dat idee is echter recentelijk ontkracht. Uit een onderzoek van 2018 bleek dat ratten niet de voornaamste verspreiders waren, maar dat de ziekte waarschijnlijk vooral van mens op mens werd overgedragen.
In de middeleeuwen wist men nog niet dat de pest werd veroorzaakt door een bacterie, noch dat deze bacterie werd overgedragen door ratten, vlooien of mensen. Uiteenlopende theorieën gingen rond: waar kwam de ziekte vandaan en wie of wat zat daarachter? In editie 4 van Geschiedenis Magazine duiken we in middeleeuwse complottheorieën over de pest. Dit nummer van Geschiedenis Magazine ook ontvangen? Word voor 16 mei abonnee, dan valt dit nummer ook bij jou op de mat.
Delen: